Voor sommige ouderen gaat eten niet vanzelf. Zelf niet kunnen koken, geen eetlust hebben, problemen met slikken, je bestek niet kunnen vasthouden, het zijn allemaal oorzaken die er voor zorgen dat bij ouderen ondervoeding op de loer ligt, en hulp bij het eten of drinken nodig kan zijn. Afgelopen week vertelden wijkverpleegkundigen en mantelzorgers in een uitzending van De Monitor dat er bij de maaltijdvoorziening veel onduidelijkheid is over wie waar verantwoordelijk voor is, en waardoor de mensen voor wie ze zorgen dus het risico lopen om niet voldoende eten en drinken binnen te krijgen. Ook in het debat dat ik de volgende dag met kamerleden had, kwam dit als een punt van zorg naar voren. Dus hoe zit het nu eigenlijk?
Wetgeving over maaltijdondersteuning
Het staat buiten kijf dat iedereen díe zorg moet krijgen die nodig is, zeker bij zoiets fundamenteels als eten en drinken. Er zijn verschillende wetten die voor de ouderenzorg regelen wie waarvoor verantwoordelijk is en hoe dat betaald wordt: De Wet langdurige zorg (Wlz) – daar speelt dit probleem niet – de Zorgverzekeringswet (Zvw) en de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). In die wetten staat ook uitgelegd hoe het zit met maaltijdvoorziening en -ondersteuning. Het gaat eigenlijk om twee vormen van hulp: er moet gezorgd worden dat er eten in huis is, daar is de gemeente verantwoordelijk voor. Daarnaast is er soms hulp nodig bij het klaarmaken en opeten van de maaltijd. Vaak heeft iemand dergelijke hulp bij de maaltijd nodig, omdat er sprake is van een zogenaamde ‘geneeskundige context of een hoog risico daarop’. Het gaat dan bijvoorbeeld om mensen die het gevaar lopen te stikken bij het eten of drinken. Of om mensen die vergeten te eten als gevolg van dementie. In zo’n situatie kan de wijkverpleegkundige hulp bieden bij het eten of erop toezien dat de maaltijd ook daadwerkelijk opgegeten wordt. Die hulp van de wijkverpleegkundige wordt betaald door de zorgverzekeraar.
Grijs gebied
Toch is dat niet voor iedereen duidelijk. Wijkverpleegkundigen en mantelzorgers geven aan dat er in de praktijk situaties voorkomen waarin niet direct duidelijk is hoe de maaltijdondersteuning geregeld moet worden. Zorgverzekeraars zouden aangeven dat maaltijdondersteuning een zaak van de gemeenten is en gemeenten beweren het tegenovergestelde. Dat mag natuurlijk nooit ten koste gaan van de cliënt. Voor de cliënt zou het niet uit mogen maken wie de maaltijdondersteuning biedt en hoe die betaald wordt. Wat wel belangrijk is voor hem of haar, is dat er niet onnodig veel hulpverleners over de vloer komen. Dus als er iemand is die het huis komt poetsen (Wmo, betaald door de gemeente), kan die ook de boterham klaarzetten en als er een verzorgende is die helpt bij het douchen (Zvw, betaald door de zorgverzekeraar), dan doet die het. Ik stuur erop aan dat gemeenten en verzekeraars hiervoor goed samenwerken en met elkaar duidelijke afspraken maken.
Goede zorg is nooit verboden
Er is geen wet of regel in Nederland die verbiedt om goede zorg te bieden. Als er sprake is van een grijs gebied tussen de verschillende wetten, dan is dat geen belemmering, maar biedt het juist ruimte om gewoon met gezond verstand te doen wat nodig is om de juiste zorg te kunnen bieden. In de uitzending van De Monitor vertelde een wijkverpleegkundige hoe zij op die manier zorgde dat haar cliënten die dat nodig hadden, geholpen werden om voldoende vocht en voeding binnen te krijgen. Want uiteindelijk geven wetten geen zorg, ménsen doen dat.
Om onduidelijkheid weg te nemen en voor de toekomst te voorkomen en te zorgen dat er concrete afspraken gemaakt worden over de maaltijdondersteuning ga ik zo snel mogelijk met de gemeenten en de zorgverzekeraars in gesprek.
Lees hier meer over maaltijdvoorziening: https://www.informatielangdurigezorg.nl/volwassenen/maaltijdvoorziening
Door: Hugo de Jonge, Ministerie van Volksgezondheid. Dit is een bewerkte versie van een artikel dat hij publiceerde op LinkedIn.